اعتیاد به مواد افیونی، به ویژه هروئین و داروهای مسکن قوی مانند اکسیکدون، یکی از جدیترین چالشهای سلامت جهانی است. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، بیش از ۳۶ میلیون نفر در سراسر جهان از اختلالات ناشی از مصرف مواد افیونی رنج میبرند. این بحران نه تنها سلامت فردی را تهدید میکند، بلکه پیامدهای اجتماعی و اقتصادی ویرانگری مانند افزایش جرم، فروپاشی خانوادهها و هزینه های سنگین درمانی را به همراه دارد.
درمان اعتیاد با متادون به عنوان یکی از پایه های اصلی «درمان نگهدارنده با داروهای آگونیست اپیوئید» (MOUD) شناخته میشود. اما پیش از بررسی این روش، مرور مختصری بر سایر رویکردهای درمانی ضروری است. در این مقاله از سایت دکتر ابوئی به بررسی درمان اعتیاد با متادون میپردازیم. در ادامه همراه ما باشید.
روشهای رایج درمان اعتیاد: از روان درمانی تا دارو درمانی
روان درمانی و مداخلات رفتاری
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): این روش بر شناسایی و تغییر الگوهای فکری و رفتاری مرتبط با مصرف مواد تمرکز دارد. برای مثال، بیماران یاد میگیرند چگونه موقعیتهای محرک مصرف (مثل استرس) را مدیریت کنند.
- مصاحبه انگیزشی (MI): یک رویکرد هم دلانه که به بیماران کمک میکند انگیزه درونی خود برای ترک را تقویت کنند.
- مدیریت احتمالات (CM): با استفاده از پاداشهای ملموس (مانند کوپن خرید) رفتارهای مثبت مانند منفی بودن تست مواد را تشویق میکند.
گروههای حمایتی و برنامه های ۱۲ قدمی
برنامه هایی مانند نارکاتیکس آنانیموس (NA) از تجربیات مشترک اعضا برای ایجاد حس تعلق و مسئولیتپذیری استفاده میکنند. با این حال، نرخ عود در این روشها به دلیل عدم استفاده از داروهای کمکی، بالاتر گزارش شده است.
داروهای غیراپیوئیدی
- نالترکسون: یک آنتاگونیست اپیوئید که با مسدود کردن گیرندههای مغزی، از اثرات نشئه آور مواد جلوگیری میکند. این دارو برای بیمارانی که انگیزه بالایی دارند اما نیاز به نظارت دقیق دارد، مناسب است.
- بوپرنورفین: یک آگونیست جزئی اپیوئید که ولع مصرف و علائم ترک را کاهش میدهد. بوپرنورفین به دلیل خطر کمتر اوردوز، در بسیاری از کشورها به صورت سرپایی تجویز میشود.
رویکردهای نوین
- تحریک مغزی (TMS): استفاده از میدانهای مغناطیسی برای تعدیل فعالیت نواحی مرتبط با اعتیاد در مغز.
- ایمونوتراپی: توسعه واکسنهایی که با اتصال به مولکولهای مواد افیونی، از عبور آنها از سد خونی-مغزی جلوگیری می کنند.
متادون: تعریف، تاریخچه و مکانیسم اثر
متادون چیست؟
متادون یک اپیوئید مصنوعی بلنداثر است که در دهه ۱۹۴۰ در آلمان به عنوان مسکن ساخته شد، اما در دهه ۱۹۶۰ توسط دکترهای آمریکایی بهعنوان جایگزینی برای هروئین معرفی گردید. این دارو با اتصال به گیرندههای μ-اپیوئیدی در مغز، دو اثر کلیدی دارد:
جلوگیری از علائم ترک: با اشغال گیرنده ها، از بروز علائم فیزیکی مانند درد عضلانی، تهوع و بیقراری جلوگیری میکند.
کاهش ولع مصرف: با ایجاد یک اثر پایدار (نه نشئه آور)، نیاز روانی به مصرف مواد را کاهش میدهد.
تفاوت متادون با مواد افیونی کوتاه اثر
- نیمه عمر طولانی (۲۴–۳۶ ساعت): مصرف یکبار در روز کافی است، برخلاف هروئین که نیاز به مصرف مکرر دارد.
- فارماکوکینتیک پایدار: جذب آهسته و تدریجی از دستگاه گوارش، از نوسانات خلق و خو و رفتارهای پرخطر مرتبط با مصرف مواد جلوگیری میکند.
پروتکل درمانی صحیح برای درمان اعتیاد با متادون
مرحله یک: ارزیابی اولیه
- بررسی سابقه مصرف (نوع ماده، مدت، دوز).
- آزمایشهای پزشکی (کبد، کلیه، HIV/هپاتیت).
- ارزیابی روانپزشکی (ابتلا به اختلالات همزمان مانند افسردگی).
مرحله دو: شروع درمان
- دوز اولیه: معمولاً ۲۰–۳۰ میلیگرم در روز برای جلوگیری از اوردوز.
- افزایش تدریجی: افزایش ۵–۱۰ میلیگرمی هر ۳–۵ روز تا رسیدن به دوز پایدار (معمولاً ۶۰–۱۲۰ میلیگرم).
- نظارت بر عوارض: خواب آلودگی، یبوست و افت فشار خون در روزهای اول شایع است.
مرحله سه: نگهداری
- مصرف روزانه در کلینیک: در ماههای اول برای جلوگیری از فروش دارو در بازار سیاه.
- تحویل خانگی در موارد خاص: برای بیماران باثبات پس از ۶–۱۲ ماه.
- ترکیب با خدمات روانشناختی: جلسات هفتگی مشاوره فردی یا گروهی.
مرحله چهار: کاهش دوز و ترک
- کاهش ۱۰٪ ماهانه: قطع ناگهانی متادون موجب بازگشت علائم ترک میشود.
- پشتیبانی پس از ترک: استفاده از نالترکسون یا بوپرنورفین برای جلوگیری از عود.
فواید درمان اعتیاد با متادون: چرا این روش برتر است؟
۱. کاهش مرگ و میر: مطالعات نشان میدهد بیماران تحت درمان با متادون ۵۰٪ کمتر در معرض مرگ ناشی از اوردوز یا بیماریهای عفونی هستند.
۲. بازگشت به جامعه: بهبود عملکرد شغلی و کاهش رفتارهای مجرمانه.
۳. هزینه-اثربخشی: هزینه سالانه درمان با متادون حدود ۱۲۰۰ دلار است، در حالی که هزینه های ناشی از اعتیاد (زندان، اورژانس) به ۳۰,۰۰۰ دلار در سال میرسد.
۴. حفظ خانواده: بیماران قادر به مراقبت از فرزندان و مشارکت در زندگی اجتماعی میشوند.
مضرات و چالشهای درمان اعتیاد با متادون
وابستگی فیزیکی: قطع خودسرانه دارو موجب علائم ترک طولانی مدت (۲–۴ هفته) میشود.
عوارض جانبی:
- کوتاهمدت: تعریق، افزایش وزن، کاهش میل جنسی.
- بلندمدت: پوکی استخوان، آریتمی قلبی (در دوزهای بسیار بالا).
۳. انگ اجتماعی: برخی بیماران به دلیل مراجعه روزانه به کلینیک، برچسب «معتاد قانونی» میخورند.
۴. سوءمصرف: تزریق شربت متادون یا مصرف همزمان با بنزودیازپین ها خطر اوردوز را افزایش میدهد.
پرسشهای متداول درباره درمان اعتیاد با متادون
آیا متادون بر عملکرد مغز تأثیر دائمی میگذارد؟
خیر، اثرات آن با قطع دارو به تدریج از بین میرود، اما بهبود کامل ممکن است ماه ها طول بکشد.
آیا رانندگی تحت درمان با متادون مجاز است؟
در هفته های اول ممکن است خواب آلودگی ایجاد شود، اما پس از تنظیم دوز، معمولاً مشکلی ندارد.
آیا متادون برای نوجوانان تجویز میشود؟
بله، اما تنها در موارد شدید و با رضایت والدین و نظارت دقیق پزشکی.
آیا مصرف متادون با داروهای ضد افسردگی تداخل دارد؟
برخی مهارکننده های بازجذب سروتونین (SSRIها) ممکن است اثرات متادون را تشدید کنند. حتماً پزشک را مطلع کنید.
طولانی ترین مدت درمان با متادون چقدر است؟
برخی بیماران برای دهه ها از متادون استفاده میکنند، اما این بهتر از عود مجدد اعتیاد است.
مطالعه سایر اخبار سلامت در مدرسه پزشکی سایت دکتر ابوئی
نتیجه گیری: آینده درمان اعتیاد با متادون
درمان اعتیاد با متادون نه تنها یک استراتژی نجات دهنده زندگی است، بلکه پایه ای برای بازسازی هویت اجتماعی بیماران محسوب میشود. با این حال، موفقیت این روش مستلزم ادغام آن با خدمات روان درمانی، حمایتهای شغلی و مبارزه با انگ اجتماعی است. پژوهشهای اخیر بر توسعه فرمولاسیونهای جدید متادون (مانند ایمپلنتهای زیرپوستی) تمرکز دارند تا وابستگی به مراجعه روزانه را کاهش دهند. در نهایت، هرگونه تصمیم گیری درباره درمان باید مبتنی بر نیازهای فردی بیمار و شواهد علمی باشد.
