Book Appointment Now
سندرم کوشینگ: علل، علائم و روش‌های درمان
سندرم کوشینگ (Cushing’s Syndrome) یکی از بیماری‌های مهم و نسبتاً نادر در حوزه غدد درون‌ریز است که به علت افزایش مزمن سطح هورمون کورتیزول در بدن به وجود می‌آید. کورتیزول که به عنوان “هورمون استرس” شناخته می‌شود، نقش حیاتی در تنظیم متابولیسم، فشار خون، عملکرد سیستم ایمنی و پاسخ به استرس دارد. اختلال در ترشح یا مصرف این هورمون می‌تواند اثرات گسترده‌ای بر سلامت فرد بگذارد. در این مقاله از سایت دکتر ابوئی به بررسی این موضوع میپردازیم.
کورتیزول چیست و چگونه عمل می‌کند؟
کورتیزول هورمونی است که توسط بخش قشری غده فوق‌کلیه (آدرنال) ترشح می‌شود. ترشح آن تحت کنترل محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–آدرنال (HPA axis) قرار دارد. هیپوتالاموس هورمون CRH را ترشح می‌کند که هیپوفیز را به ترشح ACTH تحریک می‌کند. ACTH نیز باعث تحریک آدرنال برای ترشح کورتیزول می‌شود.
کورتیزول در شرایط استرس‌زا به بدن کمک می‌کند با افزایش قند خون، تنظیم فشار خون و مهار واکنش‌های التهابی، شرایط بحرانی را مدیریت کند. اما وقتی سطح این هورمون به صورت مزمن بالا بماند، آثار مخربی بر بدن خواهد داشت.
علل بروز سندرم کوشینگ
علت اصلی این سندرم، وجود سطح بالای کورتیزول در خون است که می‌تواند منشأ درونی (اندوژن) یا بیرونی (اگزوجن) داشته باشد:
سندرم کوشینگ ناشی از عوامل بیرونی (شایع‌ترین علت):
- استفاده طولانی‌مدت و دوز بالای داروهای کورتون‌دار مانند پردنیزولون، دگزامتازون یا متیل پردنیزولون برای درمان بیماری‌هایی مثل آسم، لوپوس، یا آرتریت روماتوئید.
سندرم کوشینگ ناشی از عوامل درونی:
- بیماری کوشینگ (Cushing’s Disease): شایع‌ترین نوع سندرم کوشینگ درونی که به علت وجود تومور خوش‌خیم در غده هیپوفیز ایجاد می‌شود. این تومور باعث ترشح بیش از حد ACTH و در نتیجه افزایش کورتیزول می‌شود.
- تومورهای آدرنال: تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم غده آدرنال که به‌طور مستقل کورتیزول ترشح می‌کنند.
- کوشینگ اکتوپیک: ترشح غیرطبیعی ACTH توسط تومورهایی خارج از هیپوفیز، مانند سرطان ریه سلول کوچک، که باعث تحریک غدد فوق کلیه می‌شود.
علائم و نشانه‌های سندرم کوشینگ
علائم سندرم کوشینگ به‌تدریج ظاهر می‌شوند و ممکن است با سایر بیماری‌ها اشتباه گرفته شوند. مهم‌ترین نشانه‌ها شامل:
- افزایش وزن غیرطبیعی، به‌ویژه در ناحیه تنه و صورت (صورت ماه‌مانند)
- چربی در ناحیه پشت گردن (buffalo hump)
- پوکی استخوان
- فشار خون بالا
- افزایش قند خون یا بروز دیابت نوع ۲
- ضعف عضلات اندام‌ها، به‌ویژه پاها
- کبودی آسان و نازک شدن پوست
- ترک‌های پوستی بنفش یا صورتی در ناحیه شکم، ران یا سینه
- اختلالات قاعدگی در زنان
- کاهش میل جنسی
- تغییرات خلقی مانند اضطراب، افسردگی یا تحریک‌پذیری
روش‌های تشخیص سندرم کوشینگ
تشخیص دقیق این بیماری نیاز به بررسی‌های تخصصی دارد. مهم‌ترین روش‌های تشخیصی شامل:
- اندازه‌گیری کورتیزول در ادرار ۲۴ ساعته
- آزمایش سرکوب کورتیزول با دگزامتازون
- اندازه‌گیری کورتیزول بزاقی در نیمه‌شب
- تصویربرداری از هیپوفیز و غدد فوق کلیوی با MRI یا CT scan
- اندازه‌گیری ACTH برای افتراق بین انواع مختلف کوشینگ
جهت انجام آزمایشات این بیماری میتوانید به آزمایشگاه رادمان مراجعه کنید.
درمان سندرم کوشینگ
درمان بسته به علت زمینه‌ای متفاوت است:
اگر علت مصرف داروهای کورتونی باشد:
- کاهش تدریجی دوز دارو (تحت نظر پزشک) یا جایگزینی داروهای دیگر.
اگر علت تومور باشد:
- جراحی: اولین انتخاب در اکثر موارد، به‌ویژه برای تومورهای هیپوفیز یا آدرنال.
- پرتودرمانی: در صورتی‌که جراحی کامل ممکن نباشد.
- دارو درمانی: استفاده از داروهایی مانند کتوکونازول، میتوتان یا metyrapone برای مهار تولید کورتیزول.
- برداشتن دوطرفه غدد فوق کلیه: در موارد مقاوم یا تومورهای غیرقابل‌جراحی.
پیش‌آگهی و زندگی با سندرم کوشینگ
در صورت تشخیص و درمان به‌موقع، بسیاری از بیماران می‌توانند به زندگی عادی بازگردند. اما در صورت عدم درمان، سندرم کوشینگ می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند بیماری قلبی، دیابت و پوکی استخوان شود.
بسیاری از علائم پس از درمان به‌تدریج بهبود می‌یابند، ولی برخی تغییرات مانند پوکی استخوان ممکن است نیاز به درمان طولانی‌مدت داشته باشند. همچنین پیگیری منظم توسط متخصص غدد ضروری است.
نتیجه‌گیری
سندرم کوشینگ یک بیماری پیچیده ولی قابل درمان است که در صورت تشخیص زودهنگام، می‌توان از عوارض جدی آن جلوگیری کرد. آگاهی از علائم و پیگیری مناسب نقش کلیدی در کنترل این بیماری دارد. با همکاری بیمار و تیم درمان، امکان بازگشت به زندگی سالم کاملاً ممکن است.
