سندرم مارفان: بررسی ژنتیکی، بالینی و راهکارهای درمانی

سندرم مارفان (Marfan Syndrome) یک بیماری ژنتیکی نادر اما جدی است که با درگیری گسترده بافت همبند در ارگان‌های مختلف بدن از جمله سیستم اسکلتی، چشمی و قلبی-عروقی شناخته می‌شود. این سندرم ناشی از جهش در ژن FBN1 است که در تولید فیبریلین-۱ نقش دارد. علائم بالینی متنوع آن و تأثیر آن بر حیات بیماران، لزوم تشخیص زودهنگام و مراقبت‌های چند‌تخصصی را ایجاب می‌کند. در این مقاله از سایت دکتر ابوئی به بررسی جنبه‌های ژنتیکی، تظاهرات بالینی، روش‌های تشخیصی و درمانی سندرم مارفان می‌پردازیم.

مقدمه

سندرم مارفان نخستین‌بار توسط پزشک فرانسوی، آنتوان مارفان، در سال ۱۸۹۶ توصیف شد. این بیماری با شیوع تقریبی ۱ در ۵۰۰۰ نفر به‌عنوان یک اختلال با وراثت اتوزوم غالب شناخته می‌شود. ژن معیوب در این بیماری، FBN1، بر روی کروموزوم ۱۵ قرار دارد و در ساخت فیبریلین-۱، پروتئینی که نقش مهمی در پایداری بافت همبند دارد، دخیل است.

ژنتیک و پاتوفیزیولوژی

ژن FBN1 کدکنندهٔ پروتئین فیبریلین-۱ است. جهش در این ژن منجر به تولید فرم ناقص این پروتئین شده و در نهایت موجب ضعف ساختاری در رشته‌های میکروفیبریل می‌شود. این اختلال باعث انعطاف‌پذیری بیش‌از‌حد، ضعف دیواره‌های رگ‌ها (خصوصاً آئورت)، و بدشکلی‌های اسکلتی می‌گردد.

در حدود ۷۵% موارد، بیماری از یک والد مبتلا به صورت ارثی منتقل می‌شود، اما در ۲۵% موارد، جهش جدید (de novo) در فرزند اتفاق می‌افتد.

تظاهرات بالینی

سیستم اسکلتی

قامت بلند و کشیده
بازوها و انگشتان بلند (arachnodactyly)
اسکولیوز (انحنای ستون فقرات)
قفسه سینه دفرمه (pectus excavatum یا pectus carinatum)
مفاصل بیش‌از‌حد انعطاف‌پذیر

سیستم چشمی

دررفتگی عدسی (ectopia lentis) در حدود ۶۰-۸۰% موارد
نزدیک‌بینی شدید
افزایش ریسک دژنراسیون شبکیه یا جداشدگی شبکیه

سیستم قلبی-عروقی

گشادی آئورت (aortic root dilation)
آنوریسم آئورت و پارگی آن (عمده‌ترین علت مرگ)
نارسایی دریچه میترال
سوفل قلبی

سایر علائم

پنوموتوراکس خودبه‌خودی
کشیدگی پوست
فتق‌های مکرر

تشخیص

تشخیص سندرم مارفان بر اساس ترکیبی از شواهد بالینی، سابقه خانوادگی و آزمایش‌های ژنتیکی انجام می‌شود. معیارهای تشخیصی به‌نام معیار گنت (Ghent Criteria) شناخته می‌شوند که شامل موارد زیر هستند:

گشادی ریشه آئورت
دررفتگی عدسی
جهش در ژن FBN1
سابقه خانوادگی مثبت

ابزارهای تشخیصی شامل:

اکوکاردیوگرافی
MRI یا CT آنژیوگرافی برای بررسی آئورت
معاینه چشم با اسلیت لامپ
تست‌های ژنتیکی

درمان و مدیریت

درمان قطعی برای سندرم مارفان وجود ندارد، اما با مدیریت مناسب می‌توان عوارض آن را کنترل کرد و طول عمر را افزایش داد.

درمان دارویی

بتابلوکرها (مثل آتنولول): کاهش فشار روی آئورت
مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین II (ARBs) مانند لوزارتان

اقدامات جراحی

تعویض ریشه آئورت در صورت گشادی شدید یا رشد سریع آن
ترمیم یا تعویض دریچه میترال در صورت نارسایی شدید
اصلاح جراحی دفورمیتی‌های اسکلتی در موارد شدید

مراقبت‌های دیگر

پرهیز از ورزش‌های پرفشار
معاینات منظم قلب، چشم و اسکلت
مشاوره ژنتیک برای بیماران و خانواده‌ها

پیش‌آگهی

با تشخیص زودهنگام و مراقبت‌های پزشکی مناسب، امید به زندگی بیماران مارفان به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. با درمان‌های محافظه‌کارانه و مداخلات جراحی در زمان مناسب، بسیاری از بیماران زندگی تقریباً طبیعی دارند.

آشنایی با آزمایشگاه رادمان فردیس

نتیجه‌گیری

سندرم مارفان، علی‌رغم نادر بودن، بیماری‌ای با اهمیت بالینی بسیار است که در صورت عدم تشخیص و پیگیری مناسب می‌تواند تهدیدکننده حیات باشد. درمان‌های نوین دارویی و پیشرفت در تکنیک‌های جراحی، آینده‌ای امیدوارکننده برای مبتلایان فراهم کرده است. آگاهی‌رسانی، غربالگری ژنتیکی و پیگیری‌های تخصصی نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی این بیماران ایفا می‌کنند.